بررسی نقش و جایگاه آزمایشگاه های معتمد محیط زیست در پایش آلودگی ها

تعریف محیط زیست

محیط زیست در واقع بر زندگی افراد و گونه ها تاثیر میگذارد و از آن تاثیر می پذیرد، که با توجه به بر هم کنش های میان انسان و طبیعت از دیدگاه بشر توصیف می شود. می توان محیط زیست را عوامل طبیعی کره زمین که شامل هوا، آب، اتمسفر، صخره، گیاهان و غیره، که انسان را احاطه می‌کنند، خلاصه کرد.حفاظت محیط زیست در قرن جدید به عنوان یکی از هشت هدف توسعه هزاره و یکی از سه پایه توسعه پایدار مورد بحث قرار گرفته است.

تأثیرات انسان بر محیط زیست

بر اساس گزارش سازمان همکاری اقتصادی و توسعه در سال ۲۰۰۱، تقریباً تمامی عوامل تشکیل‌دهنده محیط زیست تحت تأثیر فعالیت‌های انسان قرار گرفته‌اند. که می توان در مورد خاک کارهای مثل زراعت مفرط، آبیاری زمین‌های زراعی، محصولات تک‌کشتی، چریدن بیش از حد دام‌ها در مراتع، جنگل‌زدایی و بیابان‌زایی باعث از بین رفتن تعادل موجود میان روند تخریب و ایجاد خاک، و در نهایت آلودگی آن می‌شود.
در مورد آب که مهمترین عامل در بحران خواهد داشت با مصرف بیش از حد آب و از بین رفتن منابع آب و آلودگی آب های سطحی و زیر زمینی توسط فعالیت های انسان تاثیر می بینند.علت آلودگی آب می تواند شیمیایی و فیزیکی باشد. مثل آلودگی گرمایی و آلودگی شیمیایی کارخانه ها ، کشاورزی یا فاضلاب‌های شهری به درون آب و بارش های اسیدی و آلودگی توسط فلزات سنگین همچون جیوه، آرسنیک، سرب و روی.

هوا هم از ورود مستقیم یا غیرمستقیم عناصری توسط انسان یا عامل طبیعی آلوده میشود که آلودگی های شیمیایی سمی که غالبا از واکنش ها سوختن هستند. از نظر سازمان حفاظت محیط زیست جمهوری اسلامی ایران آلودگی هوا عبارت است از وجود و پخش یک یا چند آلوده‌کننده اعم از جامد، مایع، گاز، تشعشع پرتوزا و غیرپرتوزا در هوای آزاد به مقدار و مدتی که کیفیت آن را بطوری‌که زیان‌آور برای انسان و سایر موجودات زنده و یا گیاهان و یا آثار و ابنیه باشد تغییر دهدآلودگی هوا می گویند.

طی سال‌های اخیر با افزایش گازهای گلخانه‌ای نظیر متان، دی‌اکسید کربن، بخار آب و اکسید نیتروژن در جو زمین، دمای کره در حال افزایش می‌باشد که این امر باعث ایجاد تغییرات ناخوشایند در محیط زیست خواهد شد. سطح دی اکسیدکربن اتمسفر از زمان آغاز انقلاب صنعتی تا به امروز رو به افزایش بوده است و عامل اصلی گرمایش جهان از سال ۱۹۵۰ میلادی تاکنون محسوب می شود.  گازهاي گلخانه اي در داخل هوا با یکدیگر ترکیب و واکنش نشان می دهند، که در نتیجه ساختارشان تغییر می کند. که آنگاه مشارکت آنها در تأثیر گرمایش گلخانه اي نیز تغییر می یابد. بنابراین، تشخیص صحیح از انتشار یک گاز گلخانه اي به تنهایی برروي اقلیم، بسیار سخت می باشد . 
پیمان های زیادی در مورد گاز های گلخانه ای نوشته شده است از جمله پیمان کیوتو را می شود معرفی کرد.  که در سال ۱۹۹۷ طی پیمانی معروف به کیوتو کشورهای صنعتی متعهد شدند که ظرف ده سال آینده میزان انتشار گازهای گلخانه‌ای خود را ۵٪ کاهش دهند و به کشورهای در حال توسعه کمک‌های مالی برای افزایش ضریب نفوذ استفاده از انرژی‌های تجدید پذیر نظیر انرژی خورشیدی و بادی، اعطا نمایند. 
ما که ساکنین کره زمین هستیم، لازم است که اقدامات فوری برای کاهش تمام احتمالات از دست رفتن این خانه زیبا و چیزهایی که در آن قرار دارد را انجام دهیم. اگر همه دست به دست هم بدهیم می‌توانیم تغییرات اساسی ایجاد کنیم و شاید ظرف چند سال آینده ببینیم میزان ویرانی محیط‌ زیست کاهش یافته است. 

سازمان محیط زیست 

سازمان حفاظت محیط زیست ایران سازمانی دولتی است که بر امور مربوط به حفظ محیط زیست ایران نظارت دارد. این سازمان وابسته به ریاست جمهوری ایران است. از مهم‌ترین وظایف آن می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
1.تحقق اصل پنجاهم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران به منظور حفاظت از محیط زیست و تضمین بهره‌مندی درست و مستمر از محیط زیست و همسو با توسعه پایدار.
2.پیش‌گیری و ممانعت از تخریب و آلودگی محیط زیست.
3.حفاظت از تنوع زیستی کشور.

نقش آزمایشگاه در حفظ محیط زیست

بکارگیری فناوری های جدید و در عین حال پیچیده باعث ایجاده آسایش و رفاه نسبی برای نسل بشر شده است که باعث انواع مواد آلوده کننده به محیط که نه تنها زندگی انسان، بلکه بسیاری از موجودات زنده دیگر را که نقش مهمی در چرخه حیات دارند به خطر انداخته است. . البته در فرایند توسعه نمی شود انتظار داشت که بدون تغییرات در محیط ، رشد صنعتی و اقتصادی امکان پذیر گردد . متخصصان محیط زیست نیز به دنبال چنین امر محالی نیستند. حقیقت نیز برای همه روشن شده که بدون رعایت اصول توسعه پایدار و حفظ محیط زیست نمی توان آینده مطلوبی را برای نسل حاضر و آینده برنامه ریزی و تصور کرد . کشور ما به لحاظ اینکه از نظر توسعه صنعتی و حل مشکلات زیست محیطی در ابتدای راه قرار دارد، بایستی جهت دستیابی به راه حل های اساسی تلاش کند. 
با مطالعه، شناخت و درک هرچه بیشتر و بهتر عوامل و موضوعات زیست محیطی و لحاظ نمودن آن در برنامه ریزی های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی به عنوان یک اصل زیر بنایی و پایه ای، می تواند تاثیر بسزایی در کنترل بحران ها و مشکلات زیست نقشی ایفا کنیم که از حضور و تجمع این مواد آلوده کننده اکثرا ناشی از فعالیت های انسان که به صورت پساب های خانگی، صنعتی، مواد زائد جامد و بخارات آلاینده همچون مواد سمی آلی و معدنی می باشند. در این بین برای بررسی این اثرات و شناسایی عوامل آلاینده و ارائه راه کارهای علمی و همینطور انجام آزمایش های زیست محیطی وجود وضرورت آزمایشگاه امری قطعی و لازم می باشد. در سطح ملی، منطقه ای و یا جهانی، باید وسائلی و محلی وجود داشته باشد تا به اندازه گیری میزان مواد آلاینده تولیدی و غیره بپردازد که بتوان آنها را با استانداردها مقایسه نمود و وضعیت پیش آمده را پیش بینی نمود تا در نهایت راه کارهای معین را جهت مقابله با آثار زیست محیطی ناشی از فعالیت های انسانی ارائه کنیم. زمانی می توان مدیریت مطلوب و تصمیم گیری درست و به موقع در حوزه آلودگی های زیست محیطی اعمال نمود، که داده های پایش اعم از پایش منابع محیطی به لحاظ صحت و دقت از اعتبار کافی و قابل قبول برخوردار باشد.
خوداظهاری در پایش با هدف واگذاری امور تصدی گری و جلب هر چه بیشتر مشارکت بخش خصوصی و ایجاد آزمایشگاههای معتمد سازمان حفاظت محیط زیست در زمینه انجام پایش ها و خوداظهاری واحدهای صنعتی، تولیدی و خدماتی و غیره که در ایجاد آلودگی نقش دارند شکل گرفت. مقوله «خوداظهاری» یکی از شاخص های توسعه یافتگی جوامع امروزی محسوب می گردد، با این حال می بینیم که در حوزه پایش های محیط زیست با افزایش آزمایشگاههای معتمد در سطح کشور طی سالهای اخیر، خوداظهاری در پایش هنوز نتوانسته اطمینان ما را از صحت اندازه گیری های انجام شده در پایش ها فراهم نماید، که با نظارت سازمان بین محیط زیست ـ آزمایشگاه معتمد ـ صنعت که از طریق ابزارهای قانونی و تدوین دستورالعمل های اجرایی مناسب به صورت پایشهای دوره ای صورت می گیرد که شامل پایشهای اداره کل ( بعنوان آزمایشگاه مرجع ) و خود اظهاری در پایش توسط آزمایشگاه های معتمد ( بخش خصوصی ) اقدام نموده است.
آلودگی های محیط زیست در دو دسته کلی منابع محیطی(آب و هوای محیط) و منابع نشر آلاینده(منابع ثابت آلودگی هوا یا خروجی دودکش واحدهای صنعتی و غیر صنعتی و خروجی پساب و فاضلاب کارخانجات به محیط) مطرح می شود که به همین منظور دستگاه های متنوعی برای سنجش از لحاظ کاربرد، مشخصات فنی ، اصول و مبانی اندازه گیری و حفظ و نگهداری موجود می باشد. در قدیم از دستگاه های ثابت آزمایشگاهی برای سنجش آلاینده ها استفاده شده است که با پیشرفت تکنولوژی، تجهیزات قابل حمل و نقل قابلیت سنجش پارامتر های آلاینده را در عرصه فراهم نموده است. در حالی که حضور پایشگر در عرصه ها به لحاظ محدودیت های دسترسی آن و یا ملاحظات امنیتی در سیستم های کلاسیک مشکل عمده در امر سنجش به شمار می رفت و طولانی بودن فرایند اندازه گیری امکان مدیریت به موقع در آلودگی را منتفی می ساخت. برای رفع  این نواقص با حمایت از  تجهیزات پایش پیوسته و آنلاین هم اتکا به عامل انسانی به حداقل رسیده و هم دقت و صحت نتایج سنجش افزایش یافته است.

 آشنایی با آزمایشگاه محیط زیست

آزمایشگاه‌های محیطی به تیم متخصص که متشکل از تکنسین های آزمایشگاهی باشد نیاز دارند که به طور ویژه بر روی آزمایش آلاینده هایی زیست محیطی آموزش دیده باشند. این تکنسین ها تحت نقش ها و عناوین مختلفی کار می کنند که شامل تکنسین محیط زیست، متخصص محیط زیست، متخصص آزمایشگاه یا متخصص بهداشت محیط می توان نام برد. کار این تکنسین ها توسط دانشمندان یا مهندسان محیط زیست تحلیل و هدایت می شود. در عین حال روش های جدید برای پاکسازی محیط زیست یا توصیه سیاست های جدید برنامه ریزی می شود. که در کشور ما مطابق با اهداف برنامه چهارم و پنجم توسعه به آن توجه جدی شده است و به منظور ارتقای کمی و کیفی پایش های محیط زیست و به منظور کاهش عوامل آلوده کننده و مخرب محیط زیست، کلیه واحد های برز تولیدی، صنعتی عمرانی، خدماتی و زیر بنایی معتمد انجام می گیرد. آزمایشگاه معتمد محیط زیست مانند بازوان سازمان در پایش آلودگی های محیط زیست عمل میکند و کلیه امور اعم از کنترل و ممانعت از ورود مواد آلاینده به محیط زیست با توجه به پایش آزمایشگاه های معتمد از واحد های مورد پایش می باشد به همین دلیل توجه جدی به وضعیت و شرایط آزمایشگاه های معتمد بسیار مهم تلقی می شود.

گواهینامه آزمایشگاه های معتمد بر اساس پارامترهای مندرج در نامه تاییدیه کتبی که به امضا مدیر کل استان رسیده است تهیه و توسط معاونت محیط زیست انسانی و مدیر کل دفتر پایش فراگیر ممهور گردیده و صادر خواهد شد. شرایط احراز گواهینامه متقاضی آزمایشگاه معتمد در بخش های دولتی و غیر دولتی جهت دریافت گواهینامه باید دارای شرایط عمومی و فنی باشد از جمله :
1.    مساحت لازم مجموعا برای بخشهای مختلف آزمایشگاهی و اداری که حداقل 40 متر مربع و متعارف آن 75 متر مربع می باشد که بازدید کارشناسی اداره کل و یا دفتر پایش به نوع فعالیت تعداد پارامتر های قابل سنجش و بخش های مورد تقاضا تغییر می کند. 
2.    مدیر فنی آزمایشگاه ملزوم به حضور تمام وقت در آزمایشگاه را دارا باشد. 
3.    معرفی و ارایه استاندارد های مورد نیاز و دستورالعمل های لازم برای انجام هر آزمایش ضروری می باشد.
4.    دستورالعملهای مورد استفاده برای نمونه برداری و انجام آنالیز می بایست بر اساس استاندارد های مصوب داخلی یا بین المللی تهیه و تدوین گردد.
5.    بسته به نوع پارامتر قابل سنجش و روش مورد تایید برای هر آزمایش تجهیزات دستگاه ها و موارد مورد نیاز آن باید معرفی نمود.
6.    دوره زمانی کالیبراسیون کلیه تجهیزات مورد استفاده در آزمایشگاه های معتمد می بایست مطابق قوانین باشد.
درکل می توان گفت که آزمایشگاه ها در انواع تحقیقات مبتنی بر آزمایشگاه در زمینه های بیولوژیکی، شیمیایی، فیزیکی و علوم زیستی شرکت خواهند کرد. که می تواند شامل نمونه گیری، آزمایش، اندازه گیری، ثبت و تجزیه و تحلیل نتایج به عنوان بخشی از یک تیم علمی باشد. که وظایفشان در پشتیبانی فنی تا آزمایشگاه مورد نیاز به طور اصولی عمل کنند در عین حال روش های صحیح و دستورالعمل های بهداشتی و ایمنی پایبند باشند و انجام تست های آزمایشگاهی به منظور تولید داده های قابل اعتماد و دقیق برای حمایت از تحقیقات علمی وظایف معمول را با دقت و با پیروی از روش های دقیق برای انجام تجزیه و تحلیل انجام دهیم.

یک دانشمند محیط زیست چه می کند؟

دانشمندان محیط زیست تحقیقاتی را برای شناسایی، کنترل یا حذف منابع آلاینده ها یا خطرات مؤثر بر محیط زیست یا سلامت عمومی انجام می دهند. تحقیقات آنها به طور کلی شامل تعیین روش های جمع آوری داده ها است. جمع آوری و تجزیه و تحلیل نمونه های هوا، آب و خاک؛ تجزیه و تحلیل داده های محیطی جمع آوری شده توسط دیگران؛ و تجزیه و تحلیل برای ارتباط با فعالیت های انسانی. آنها همچنین باید گزارش ها و ارائه هایی را تهیه کنند که یافته های آنها را توضیح دهد.
دانشمندان محیط زیست همچنین برنامه هایی را برای پیشگیری، کنترل یا رفع مشکلات زیست محیطی مانند آلودگی هوا توسعه می دهند. آنها همچنین ممکن است به مقامات دولتی که سیاست گذاری می کنند و مشاغلی که نیاز به پیروی از مقررات یا بهبود عملکرد خود دارند توصیه کنند. برخی بازرسی های زیست محیطی از مشاغل را انجام می دهند. بسیاری اثرات بالقوه پروژه های توسعه را برای جلوگیری از ایجاد مشکلات جدید ارزیابی می کنند.
برخی از دانشمندان و متخصصان محیط زیست بر مسائل زیست محیطی تمرکز می کنند، در حالی که برخی دیگر بر مسائل مربوط به سلامت انسان تمرکز می کنند. در هر صورت، آنها روی مسائل مهم کار می کنند و برخی از مهم ترین مشکلات روز ما را حل می کنند.